Les 3

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Ewa Leś
, Działalność dobroczynna w Europie i Ameryce... Część III
E
WA
L
EŚ
DZIAŁALNOŚĆ DOBROCZYNNA
W EUROPIE I AMERYCE
TRADYCJE I WSPÓŁCZESNOŚĆ
Część III
OD POZYCJI PODWŁADNEGO
W OPIEKUŃCZYM PRZEDSIĘWZIĘCIU
DO WSPÓŁDZIAŁANIA
Z SEKTOREM PUBLICZNYM:
ORGANIZACJE POZARZĄDOWE
PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ
Warszawa 1999
Przygotowanie niniejszej publikacji
zostało sfinansowane ze środków
Programu Phare Dialog Społeczny.
©
Copyright by Cooperation Fund 1999
Centrum Informacji dla Organizacji Pozarządowych BORDO
str. -
3
-
Ewa Leś
, Działalność dobroczynna w Europie i Ameryce... Część III
W
STĘP
Historycy społeczni, a także badacze innych dyscyplin naukowych nie poświęcili dotąd
należytej uwagi dziejom dobroczynności w Europie. Niniejsze studium ma na celu
przedstawienie bogatego lecz – można odnieść wrażenie – zapomnianego nieco
dziedzictwa kilkusetletniej historii europejskiej działalności dobroczynnej.
Jej znaczenie dla rozwoju wszystkich bez wyjątku podstawowych usług społecznych
pozostawało jednak w ciągu ostatniego półwiecza w cieniu dynamicznie rozwijającego
się państwa opiekuńczego.
Znamienne jest, że w końcu naszego stulecia organizacje społeczne przeżywają swój
renesans w wielu krajach, w tym także w Polsce.
Wbrew powszechnej opinii zorganizowana działalność społeczna w Polsce nie jest
jednak wyłącznie wynikiem przełomu lat 1989-1990. Historia działalności
dobroczynnej ma wielowiekową tradycję na ziemiach polskich, ściśle związaną z
tradycją chrześcijańską średniowiecznej Europy.
Wraz z przyjęciem chrześcijaństwa Polska znalazła się pod wpływem chrześcijańskiej
kultury dobroczynności i zachodnich modeli instytucji charytatywnych i oświatowych.
Celem niniejszego studium jest rekonstrukcja historyczna działalności dobroczynnej w
zachodnim kręgu kulturowym i w Polsce.
Analiza porównawcza służy próbie wyodrębnienia bardziej uniwersalnych oraz
swoistych czynników, które począwszy od Średniowiecza w kolejnych epokach
historycznych miały wpływ na powstanie i rozwój religijnych i świeckich organizacji w
Polsce na tle wybranych krajów Zachodu.
Celem porównań międzynarodowych jest także próba określenia czynników
odpowiedzialnych za ukształtowanie się w kolejnych epokach historycznych
odmiennych modeli relacji między organizacjami dobroczynnymi a ciałami
publicznymi w krajach objętych analizą, tzn. we Francji, Niemczech, Wielkiej Brytanii
oraz Polsce i USA.
Chodzi także o odpowiedź na bardzo aktualne pytanie, co sprzyja wykształcaniu się w
krajach zachodnich modelu „pomocniczości” państwa, tj. tendencji powierzania
organizacjom pozarządowym oraz rynkowi realizacji coraz większego zakresu zadań
publicznych w związku z transformacja powojennego państwa opiekuńczego.
Wydaje się, że upowszechnienie w Polsce doświadczeń krajów zachodnich na temat
możliwości ale i ograniczeń organizacji pozarządowych w procesie modyfikacji
powojennej doktryny publicznej asekuracji socjalnej może być pomocne w trakcie
mającej obecnie miejsce w Polsce rekonstrukcji modelu polityki społecznej.
Niestety dotychczasowe reformy społeczne w Polsce zmierzają bardziej w kierunku
„urynkowienia” polityki społecznej i jej komercjalizacji, aniżeli traktowania organizacji
społecznych jako alternatywy wobec publicznych instytucji świadczenia usług, w myśl
zasady pomocniczości. Przedstawione w niniejszym studium doświadczenia takich
krajów, jak Niemcy, Francja, Wielka Brytania oraz Stany Zjednoczone wskazują, że
publicznemu finansowaniu usług nie musi towarzyszyć monopol publicznych służb
społecznych. Organizacje pozarządowe w krajach zachodnich zarządzają bowiem nie
tylko tymi usługami społecznymi, które same finansują, ale realizują także te zadania
polityki społecznej, co do których istnieje obowiązek ustawowy usług i świadczeń ze
strony państwa.
Centrum Informacji dla Organizacji Pozarządowych BORDO
str. -
4
-
Ewa Leś
, Działalność dobroczynna w Europie i Ameryce... Część III
Centrum Informacji dla Organizacji Pozarządowych BORDO
str. -
5
-
Ewa Leś
, Działalność dobroczynna w Europie i Ameryce... Część III
OD POZYCJI PODWŁADNEGO
W OPIEKUŃCZYM PRZEDSIĘWZIĘCIU
DO WSPÓŁDZIAŁANIA Z SEKTOREM PUBLICZNYM:
ORGANIZACJE POZARZĄDOWE PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ
W Europie przełomowe znaczenie w zakresie wzajemnych relacji państwa i organizacji
społecznych miało wprowadzenie w końcu XIXw. w Niemczech, a potem w innych kra-
jach, ubezpieczeń społecznych pod naciskiem narastającej kwestii socjalnej.
Odtąd bowiem równolegle z działalnością organizacji filantropijnych, podejmujących
rozwiązywanie problemów społecznych w miarę hojności prywatnych darczyńców, nastę-
pował rozwój pracowniczych ubezpieczeń społecznych, podejmowany z inicjatywy pań-
stwa i współfinansowany ze środków publicznych. Powoli wykształca się model, w którym
organizacje społeczne i ciała publiczne niezależnie od sobie podejmują i prowadzą działal-
ność w dziedzinie ochrony socjalnej. Sytuacja taka miała miejsce do końca lat 30. XX stu-
lecia.
Jednak już w latach 30. Obecnego wieku zostały sformułowane podstawy doktryny pań-
stwa opiekuńczego. Program społeczny państwa opiekuńczego stanowił z jednej strony
kontrpropozycję wobec liberalnego państwa kapitalistycznego z przełomu XIX i XXw., z
drugiej zaś strony stanowił alternatywę wobec rozwiązań socjalnych zaproponowanych
przez ZSRR po rewolucji październikowej. Zdaniem A. Rajkiewicza rozwój urządzeń za-
bezpieczenia społecznego od czasu rewolucji październikowej staje się elementem współ-
zawodnictwa państw o różnych systemach politycznych.
Idee reformizmu socjalnego znalazły zastosowanie w latach po II wojnie światowej w
niemal wszystkich krajach Euro y Zachodniej w rozwiązaniach prawnych, ad inistracyj-
nych i finansowych systemu zabezpieczenia społecznego. W tym nurcie społeczno-
politycznym zostały wy acowane oncepcje publicznego państwa opiekuńczego, odcho-
dzące od tradycji działalności filantropijnej na rzecz stałych instytucji państwowych.
Wprowadzenie w krajach europejskich po II wojnie światowej nowego paradygmatu so-
cjalnego, zgodnie z którym państwo jest podstawowym gwarantem zabezpieczenia spo-
łecznego, zredukowało funkcje organizacji dobroczynnych w strukturze instytucjonalnej
zabezpieczenia społecznego.
p
m
pr k
We Francji i RFN, które od lat 50. realizują model konserwatywny (motywacyjny) poli-
tyki społecznej, w którym uprawnienia socjalne wynikają przede wszystkim z faktu zatrud-
nienia i których podstawą jest system obowiązkowych ubezpieczeń pracowniczych, miej-
sce organizacji społecznych w systemie państwa opiekuńczego jest w głównej mierze
funkcją wpływu, jaki na tamtejszy model polityki społecznej posiada katolicka nauka spo-
łeczna z jej zasadą pomocniczości państwa (przykład RFN) lub tradycja etatystyczna, a
następnie polityka decentralizacji (przykład Francji).
Z kolei u podstaw klasyczno-liberalnego
modelu polityki społecznej znajduje się zało-
żenie, że uprawnienia socjalne wynikają z deprywacji potrzeb, a nie z faktu zatrudnienia
czy obywatelstwa. Powszechne ubezpieczenia społeczne skalkulowane są na niskim po-
ziomie, a ich marginalna rola wynika z przyjęcia doktryny leseferyzmu i etosu purytań-
skiego jako idei przewodnich polityki społecznej. (przykład Wielkiej Brytanii i Stanów
Zjednoczonych). W tym modelu polityki społecznej organizacje społeczne odgrywają ak-
tywną rolę, co wynika zarówno z tradycji klasycznego liberalizmu, przypisującego działal-
ności dobroczynnej funkcje „otorbiania” negatywnych skutków gospodarki wolnorynko-
1
Marek Rymsza,
Urynkowienie Państwa czy Uspołecznienie Rynku. Kwestia Socjalna w III Rzeczypo-
spolitej
na przykładzie Ubezpieczeń Społecznych
, Instytut Stosowanych Nauk Społecznych Uniwersytet W
szawski,
ar-
Warszawa 1998, s. 58.
Centrum Informacji dla Organizacji Pozarządowych BORDO
str. -
6
-
 Ewa Leś
, Działalność dobroczynna w Europie i Ameryce... Część III
rzeciwieństwie do modelu socjaldemokratycznego polityki połecznej charaktery-
stycznego dla krajów nordyckich, do którego często porównuje się system zabezpieczenia
społecznego rozwijany po II wojnie światowej w Polsce, budowa socjalautokratycznego
modelu polityki społecznej w PRL nie była wymuszona brakiem rynkowej infrastruktury
społecznej, gdyż ta, mimo zniszczeń wojennych, zdołała się odrodzić w pierwszych latach
po zakończeniu działań wojennych, lecz stanowiła wyraz dążeń do zbudowania państwo-
wego systemu zabezpieczenia społecznego, w którym państwo posiada monopol na artyku-
łowanie i rozwiązywanie problemów społecznych.
W państwach zachodnich po II wojnie światowej najwyraźniejsza zmiana na rzecz kla-
syczno-liberalnego modelu polityki społecznej dokonała się w Wielkiej Brytanii i USA.
Raport Williama Beveridga ogłoszony w 1942r. zawierał propozycje rozwoju reform spo-
łecznych w pięciu podstawowych dziedzinach: edukacja, ochrona zdrowia, polityka za-
trudnienia, polityka mieszkaniowa oraz gwarancje w zakresie dochodów (ubezpieczenia
społeczne i pomoc społeczna).
Okres od zakończenia II wojny światowej do połowy lat 70. wyznacza jakościowo nowy
etap w historii rozwoju organizacji społecznych w Wielkiej Brytanii i stanowi radykalną
zmianę dotychczasowego modelu zasp kajania potrzeb społecznych. Na mocy stawodaw-
stwa wprowadzonego w latach 1944-1948 organizacje społeczne utraciły na rzecz sektora
publicznego dotychczasowe funkcje świadczenia usług opieki medycznej (
The National
Health Service Act, 1946
) i pomocy materialnej (
The National Assistance Act, 1948
).
Z kolei ust
tycznie wyeliminowała towarzystwa pomocy wzajemnej - dotychczasowego administratora
ubezpieczeń połecznych - i przekazała admnistracji centralnej bezpośrednie zarządzanie
ubezpieczeniam społecznymi. Podobnie węks ość szpitali prowadzonych d tąd przez
organizacje społeczne została przejęta przez państwo. Organizacje społeczne utrzymały
natomiast prowadzenie szkół podstawowych i średnich, dzieląc to zadanie z samorządami
lokalnymi.
Całkowite niemal przejęcie zadań sektor
dziedzinach, jak opieka zdrowotna i ubezpieczenia społeczne, nastąpiło w latach 1945-
1950, po dojściu do władzy Partii Pracy i wprowadzeniu ustawodawstwa społecznego
(znanego jako Plan Beveridga). Państwo przejęło wówczas obowiązek zapewnienia
powszechnych świadczeń społecznych w postaci gwarancji dostatecznych dochodów,
s ,
o
u
awa o powszechnym ubezpieczeniu (
The National Insurance Act, 1946
) prak-
s
i
i z
o
a prywatnego przez państwo w takich
świadczeń z zakresu ochrony zdrowia, oświaty i pomocy społecznej.
2
Tamże, s. 73.
3
Tamże, s. 51.
Centrum Informacji dla Organizacji Pozarządowych BORDO
str. -
7
-
wej, jak i znaczenia klasy średniej w społeczeństwie brytyjskim i amerykańskim, oraz z
purytańskiego etosu samowystarczalności, a także istnienia demokratycznego państwa.
Natomiast zgodnie z modelem socjaldemokratycznym polityki społecznej uprawnienia
socjalne wynikają z faktu obywatelstwa a powszechne programy gwarancji dochodów w
„<...> znacznym stopniu mają charakter zaopatrzeniowy”
Istnieje dominacja instytucjo-
nalnej polityki społecznej realizowanej przez instytucje publiczne. W tym modelu nikła
jest rola organizacji społecznych (przykład krajów nordyckich).
W Polsce w latach 1944-1989 realizowany był model socjalautokratycznej polityki spo-
łecznej, polegający na monopolizacji polityki społecznej przez państwo i traktowanie jej
jako narzędzie kontroli politycznej i społecznej. Uprawnienia socjalne wynikały w tym
modelu przede wszystkim z faktu zatrudnienia, a system zabezpieczenia społecznego miał
charakter w przewadze zaopatrzeniowy. W tym modelu autokratyczne państwo oparte na
ideologii centralizmu i ”partii przewodniej” posiadało monopol na definiowanie i zaspoka-
janie potrzeb społecznych, a instytucje państwowe odgrywały rolę dominującą w admini-
strowaniu i finansowaniu polityki społecznej. Niezależne organizacje społeczne były po-
zbawione możliwości działania w ogóle lub zostały poddane ścisłej kontroli aparatu pań-
stwa.
W p
i
   [ Pobierz całość w formacie PDF ]