Leksykologia i leksykografia - notatki z Д‡wiczeЕ„, Język polski
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Ekscerpcja – zbieranie i opisywanie słownictwa.
Leksykografia (gr. leksikón ‘słownik’ + gráphõ ‘piszę’) – nauka zajmująca się metodami tworzenia słowników i encyklopedii oraz opracowywaniem haseł i sposobem ich objaśniania.
Leksykologia – nauka o słownictwie, o zasobie wyrazów i związków wyrazowych. Zazwyczaj wymieniana w połączeniu z leksykografią, dla której jest nauką pomocniczą.
WYRAZ JAKO JEDNOSTKA JĘZYKA
1. Wyraz jako znak
Wyraz (z prasłow.) – 1) wszelki wyraz mowy; 2) znak językowy.
· słowo jest znakiem, ale nie wszystkie znaki są słowami
· nie ma znaków bez znaczeń
· wyraz ma sens dopiero wtedy, gdy kojarzymy go z konkretnym przedmiotem
2 nurty podejścia człowieka do słowa:
· za Heraklitem z Efezu: związek między rzeczą a słowem jest czymś danym przez naturę jako konieczna reakcja człowieka na doznawane bodźce
· za Demokrytem: związek między rzeczą a słowem to powiązanie konwencji w umowie między członkami społeczeństwa
Mowa w sensie właściwym – zespół intencjonalnych całości znakowych obejmujących dostrzegalne postawy człowieka (jako znaki właśc.) sprzężone z niedostrzegalnymi stanami jego świadomości (jako ich znaczeniami).
mowa słuchowa + mowa wzrokowa
Język jest instytucją społeczną, obejmującą zespół sposobów tworzenia i wywoływania całości znakowych służących dla porozumiewania się w obrębie danej grupy społecznej.
· Historia – czynnik kształtujący język.
Wyraz jest „znakiem przedmiotu myśli”, ale znakiem językowym mającym podstawę stereotypy zestrojone u poszczególnych mówiących, a przez to wymienne, obiegowe.
· Stereotypy mowne nie są wrodzone.
2. Wyraz a leksem
Np. wyrwał się jak filip z konopi
diabli go biorą
– nie mają znaczenia dosłownego.
Leksem – określenie jednostki leksykalnej: 1) zbiór potencjalnych znaczeń i zastosowań – leksem paradygmatyczny; 2) leksem syntagmatyczny – związany z konstrukcją składniową – występuje na pograniczu tekstu języka, w jego potencjalnościach pozatekstowych na ich styku, przejawiając się w tekście jako syntagmatyczna realizacja jednego z jego możliwości paradygmatycznych.
3. Wyraz a forma
Wymienność wyrazów w obrębie zdania
Przykład 1
· Boję (1) się (2).
· Ja się (1) go boję (2).
· w domu
· w naszym domu
rozdzielone
Przykład 2
· Człowiek (1,1) człowiekowi (2,1) powinien (3,2) być (4,3) zawsze (5,4) człowiekiem (5,1).
Wyraz – pot. – wyraz syntagmatyczny, leksem syntagmatyczny (zbiór potencjalnych znaczeń).
Wyraz – zbiór wyrazów syntagmatycznych związanych z podobieństwem znaczenia lub funkcji – wyraz paradygmatyczny.
WYRAZ SYNTAGMATYCZNY – FORMA
WYRAZ PARADYGMATYCZNY – WYRAZ
Przykład 3
wyraz: kot
formy: kot, kota, kotem, kocie
wyrazy różne – kot, kocur, kocisko, kociątko
4. Wyraz a zdanie
struktura
znaczenie wyrazu
W wyrazie rozróżniamy 2 funkcje:
a) realnoznaczeniową,
b) formalną.
Przykład
woda
- coś płynnego – funkcja realnoznaczeniowa
- rzeczownik, rodzaj żeński, mianownik liczby pojedynczej – funkcja formalna
Zdanie – najmniejsza samodzielna jednostka formalno-znaczeniowa działalności mówionej.
Morfem – najmniejszy element formalno-znaczeniowy zdania.
Wyraz – jednostka pośrednia między zdaniem a morfemem, podrzędna w stosunku do zdania, nadrzędna w stosunku do morfemu.
ZDANIA
ANALITYCZNE SYNTETYCZNE
z „gołymi” morfemami wyraz utożsamiający się
ze zdaniem
wyrazy
wyrazy-morfemy wyrazy-zdania wyrazy odpowiadające
poszczególnym
częściom zdania
nabierają znaczenia np. wróciłem wyrazy-podmioty
w połączeniu z innymi wyrazy-orzeczenia
wyrazami (przyimki) wyrazy-okoliczniki
Wyraz można określić jako układ syntetyczny morfemu stanowiący wymienną część zdania o charakterze względnie stałym.
SEMANTYKA
1. Semantyka leksykalna
Znaczenie treściowe wyrazu – schemat idealny pewnych cech uważanych za istotne w danej klasie przedmiotów.
Znaczenie konkretne wyrazu
Słowa-widma
· np. specyfika – wyraz modny, obiegowy, często używany bez sensu
2. Jednostkowe i ogólne składniki znaczenia
Przykład
odnosi się do desygnatu
Kot miauczy.
może miauczeć
poszczególne egzemplarze
wyrazy
Kot miauczał.
Rzeczowniki:
· własne i pospolite
· jednostkowe i zbiorowe
Nazwy własne to np. nazwy:
· państw
· miast
· instytucji
· ulic
· placów
· nazwiska, imiona, przydomki, pseudonimy
· rzek
· gór
· jezior
· pomników
· kościołów
· mieszkańców części świata
· świąt
Przykład 1
Jedziemy nad morze. – morze to rzeczownik pospolity, ale w kontekście wszyscy mogą wiedzieć, że chodzi o konkretne morze, np. Bałtyk.
Przykład 2
Dla dziecka słowo matka to „imię własne”.
Przykład 3
Nauczycielka mówi: Idę do szkoły. – a wszyscy wiedzą, do której.
3. Polisemia i homonimia
Zagadnienia granic wyrazów.
Przykład 1
żniwiarka:
· ‘kobieta, która pracuje przy żniwie’
· ‘maszyna do żęcia zboża’
różne znaczenia słowa pochodzącego od tego samego rdzenia – polisemia
Przykład 2
król – ‘osoba koronowana na monarchę’
Król zasiadł na tronie. à...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]