Lektury z gwiazdką do matury

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
//-->68. Bogurodzica~ZnaczenieBogurodzicyNajstarszapolska pieśńreligijna.Ma cechymodlitwyi hymnu.ssWiersz anonimowy(nieznanyautor zarówno słów,jakimelodii).li!Nieznanepochodzeniepieśni-mówi sięowpływachm.in.bizantyjskich, łacińskich, ruskich.\liUznawana za pierwszy polski hymn narodowy.ilSl!!=--=··~·]Z2~1~r~!i~.~X«_I·,i\!iII'._Ii.:..,IB(EI:;ii':I"(~~~llfłj~~.Gi2fj=~.~~~L;_i•••.~~·\.połowa XIII w. - najczęściejprzyjmowanyczas powstaniaBogurodZicy~Pieśń ojczysta (łac.carmen patrium)To określenieBogurodzicy zkronikiJana Długosza wskazuje,Zeutwórjużwokresie średniowiecza miał dznaczenie.Bytwpieśnią bojową rycerstwa polskiegośpiewanąm.in.przed bitwą podGrunwaldem,Bitwa miała lada chwila rozciągnąć się i rozpalić na całej linii, więc polskie chorągwie poczęły śpiewaćbojową pieśń św. Wojciecha. Sto tysięcy pokrytych żelazem głów i sto tysięcy par oczu podniosłoniebu, a ze stu tysięcy piersi wyszedł jeden olbrzymi głos do grzmotu niebieskiego podobny:Bogurodzica, dziewica,Bogiem sławiena Maryja!1HenrykSienkiewicz.Krzyżacy(fragj<'lpieśniąkoronacyjnąpierwszych Jagiellonów,I.lIłpierwszym poiskim tekstem poetyckimzamieszczonymdrukiem w zbiorze praw polskich (Statut Łaskiego,15iZctaseinBogu(odzicazostałarozbudowanaaż do22strof, alenajstarsza wersjautworuskładasię z dwóizwr~tek·irefrenu.il100011001200130014001500~~=••,l"I.'hrtp:fJwoine!ektury.plf!!ft.rcydziełopolskiej literatury średniowiecznejkiObrazMatki Bożej~MatkaBożajakobohaterka i adresatka utworu;).~.strofapierwsza: rozbudowanaapostrofado Maryi -wierni(podmiot zbiorowy) zwracają się do Matki Boż.zprośbą owstawiennictwoi wyjednanie łask u jej Syna;ClI.Maryjajakodoskonała pośredniczka między ludźmiaChrystusem (wizerunek zgodny z tradycją teologiczn-wyrazśredniowiecznej ideihierarchiczności (zob. 58.Średniowiecze)1ii\strofa druga: apostrofa do Jezusa, SynaBożego(Bożyca],prośba o pobożne,aletakże szczęśliwe i dostatnżycienaziemi orazzbawienie po śmierci.więcej naWWW.ZDASZ.TO68. Bogurodzica255W czym ujawniasię wBogurodzicyzwiązek z motywemdeesis?Odpowiedź:$redniowiecznapieśńma charakterprośby -wiernizac.nosząswebłaganiazapośrednictwemMatkiBoskiej("zyszczynam,,spuścinam").Wdrugiejstrofie, będącej apostrofą do Chrystusa,wspo-minasiętakżeJanaChrzciciela -"twegodzieła Krzciciela"(zewzględuna twego ChrzcicielaItego,którycię ochrzcił). Wpieśniwystępująwięc"wszystkiepostacieukazywanewdeesisipełnią przypisaneim funkcje.Ikona z XVI/XVIIW.,SofiaDzieło przedstawia często spotykany w średniowieczu (zwlaszczaw kościele bizantyjskim) ikonograficznymotyw deesis. Zgodniez nimwcentrum został ukazany Chrystus Władca. Po jego prawejstronieznajdujesięMatkaBoża, a po lewej -jan Chrzciciel Wstawiająsięonizaludźmi,sąpośrednikami międzynimia Zbawicielem.ArtyzmBogurodzicyIDzrytmizowanie.wewnętrznychtekstu za pomocą(np.Bogurodzicarymów zewnętrznych(np.bożycze/ człowiecze;pobytIprzebyt)orazIdziewica;synaIGospodzina)a ichsenssię dopełnia).mzakończenie"\iJsymetrycznakażdejstrofyrefrenem "Kyrieleison"budowa zwrotek (konstrukcjawersówjest podobna,~:2ęłyśpiewaćstarą~J~wykorzystanie paralelizmów i antytez: Maryja jest jednocześnieMatką Boga idziewicą;JezustosynMaryi,aleteżjej Pan;życiuziemskiemu mającemu kres jest przeciwstawionetycie wwieczności•~różna liczba sylabwwersach, utwórnapisanyśredniowiecznymwieTsżemzdaniowo-rymowym(wersyto zda-nia,brakprzerzutni,obecność rymówwewnętrznych).podniosłoćobny:się kull/ęzykutworu..ii<'..Bogurodzicajestzabytkiem nietylkokulturalnym(będącym źródłemwiedzynatematobyaajol}/ósdśrednio-wiecza), ale też językowym ze względu naliczne archaizmy.Tekstpieśni pozwalazobaczyt,jakie;;,miż;'yiaszły.wpolszczyźnie.'. '. '.,"gospodzin(Pan)"zbożny (pobożny,dostatni)e-dziela (dla, ze względu na)."zwolena(wybrana, chwalona)"jąż (którą)-':'-"------;::'zyszCzy,'spuści,napełń, raczy'~ archaiczne formytryburozkazującego{diiśrze4f~~"$~*lćt,.napełnij,racz).'..'.... ...'"Bogurodzica, dziewica, Maryja.,formy mianownika w funkcji wOłaćia(dZiś:Bogtirqdzicp,1dziewico,Maryjo)...•. ...•."Krzciciel (dziś: chrzciciel)····Matki Bożejl~~{),!Cjąteologiczną)'--=ęśliweidostatniet.Sertiiłntycii\ef(zriaczelliowe)..'hHrateológitztlfiJj,..f:.J..·1r.·"1sławiena - forma bez przegłosu polskiego (dziś: sławiona):~~~e~;::::~:)-przykład·pOłączeniaskładniowegobezuŻYCia.pdyirnkai()zis:Ph~f,·I•..··.:··.j.•.!I"myśli (pragnienia, zamiary)'"'napełń myśli (spełnij pragnienia)}". ' ....,....!więcejnaWWW.ZDASZ_TO256X.LEKTURYZGWIAZDKĄ'~';'-\~:;':'~j69. Jan Kochanowski-fraszki...-;.~~Tem~~~jmfilJanKochanovvskf(1530-1584)- człowiekpisarzmPoeta Pisa~~!l!ITworzyłj~~[;JCzłowiekrenesa~w-p~eta,pisarz,dramaturg,określanyjakopoetaIIIhumanista.polityk.ziemlanin,Wszec:hstronniewykSztatCony,doctu,i('poetauczony'j..~~~~Tekstyte~~~!liCałośćcYk~iilUforrriowałpolskijęzykliteraturypolski~j) .literacki (bywa nazywany ojcemstworzył~Zostały\,(tS~iilLJkształtowałsystemwierszasylabicznego,nowytypliryki ., tzw.lirykę osobistą.m)akprZystałonaprzedstawicielarenesansu,JanaKo-chanowskiegocechował.;iwszechstronnośćzaintereso-wań;Zajrnowałsięnietylkotwórczościąliteracką, lecztakżerri.iri,polityką(byłsekretarzemkrólaZygmuntaIIAugusta).. ........~Kształcił sięnaAkademiiKrakowskiej,a późniejwxrolewcu iPadwie.Podróżowałponiemalcałej Europie,wParyżu poznał poetę francuskiegoPierre'a Ronsarda.SIDobrzeznał grekęiłacinę (właśnie po łacinie pisałpierwszeteksty).Doskonaleposługiwałsięjęzykiemojczystym, dlategoażdo czasówIgnacego Krasickiegouważanojegopolszczyznę zawzorcową.~Uprawiał wielegatunków literackich,któreprzekształ-całi zmieniał (np. niektórymfraszkomnadałcharakterPortret lana Kochanowskiego pędzla AleksandraRegulskiegoDzięki temu przeszedłpopularnysystemdo historii nie tylko(tzw.wiersrefleksyjno-egzystencjalny,atreny poświęciłdziecku-nikt wcześniej niepisał o bólurodzicapo stracie dziecka).ojciec literatury polskiej, ale i eksperymentator.laUformowałsylabiczny)polskijęzyk literacki,ukształtowałistworzyłlirykę osobistąnajbardziej(Treny).KochanowskiwersyfikacyjnydramatujesttezautoremOdprawa pos.greckich,pierwszejpolskiejtragediiklasycznej,oraz poetyckiej parafrazy biblijnych psalmów zatytułowaPsałterzDawidów(zob.71.Jan Kochanowski - wybranepieśni ipsalmy).<IijakbardzorolęJana z Czarnolasu docenialijuż współcześnipoety, świadczy obecnośćników państwowychna jego pogrzebie.Uczestniczyłw nimtakże królStefan Batory.Otym,wieludos«.Il!.Fraszkajakogatunekliteracki..itiNazwagatunk~~t\vorzonaprzezUlTematykanajqę~dejża:t()bli\"'G,1:&Charakterystyc:znytytuf-wskiiZuje,JanaKochanowskiego.np.zabawnescenkirodzajowe._.-.':"..j/'ikogolubczego dotyczy(np.QdoktorzeHiszpanie, Na lipę)albo doHanny,00górilasów).zawartąwutworze myśl lubstanowiącakonkluzję.epoka>StarustapisaliMikołajRej(nazywał je figlikami), a w p6iniejszychMorsztyn,JulianTuwim, KonstantyIldefonsGałczyński,lub czego jest skierolv,lnalo'lp;Dot\lWyrazista..:~:::\-·~i~WCzarnole~:;e;puentapodkreślającaW okresie renesansupodobneutworym.in. WacławPotocki,JanAndrzejJerzyLec.Jan Sztaudynger.pałacema~~Jojczy5tym./~;IW5zystkje;:'~więcejnaWWW.ZDASZ.TO69.lanKochanowski-fraszki257~Tematyka fraszek Jana Kochanowskiego§1Poetapisałfraszkif}zarównopo polsku, jakipołacinie..••....:...na tematTworzyłjeprzez całe życie. Zawierałw nichwłasne obsef\'J;icie{st2no\~'iąbogai:ezr6dłowiedzyXVI-wiecznegożyciacodziennego),poświęcałjeznaiom'fm,meceri2s0;;:'.:3lfegend~rnejjuż'czamoleskiejucieleśniaiącychpevmecęd"rjVVi'nabkżi'lą);\lipie,pisałteżoanonimowych osobach~Tekstyte ukazały się w trzech zbiorach:lSCałośćcyklu to okołotrzystu utworów.FraszkipierwszeJroszkigrui(elF.1l1Sz;rUrz.et;e;........... :..mZostały wydanew Krakowie, nakrótko przedśmierciąpoe~rtHiszpanie-żartobliwyobrazekz±yCiad\~;orsl<iegd,tYtufu),yddą#fp{k.gnieuciecz biesiady,alekompaniwłamują siędojegopokojui:cmvszajądopicia.(.Doktornie puścił,ale drzwipuściły'")..:.iOkapelanie-wierszowanaanegdota o duchownym,któryzaniedbyv"ał9.v6jEi6bo'-:'lwiązki,•.bopilnowałdzbana".....Nanabożną-dostrzeżenieodoktorzeIi'-...~:1Ia częstymi.spowiedziamiizabawnej sprzeczności między pobożnością kobiety......lOkaznodziei-ukazanie hipokryZji duchownego, którynie chceżyĆ zgodnie zgłoszo-nymi naukami-niemożnośćuniknięcia miłości("Bojakolotnyniema pieszego dogonia")'ljl·--~~iłvŚciINa lipę-pochwała życia zgodnego znaturą jako iródla szczęścia(wpływ epikureizmu).!{ęksandraNa swojeksi~gi-wskazanieprzez poetęźródłatematów ("Aleśmiechy, ale źarty!Zwykły zbieraćmojekarty");pochwałazabawy...lDofraszek-pochwała utworów, które- choć niewielkieiulotne - sązapisemmyśli·....Iipoety; nawiązanie domotywówmitologicznych (umysł jako labirynt, nić Ariadny, Dedal)...Na Fortunę -nawiązanie domitologii;zachętadokorzystaniazkażdej chwili·<<..•i11nie tylko jako.:':j.::1hy(tzw. wierszdprawaposłów"--------------i-N-a-so-k-a-/s-k,-·e-m-o-g-ily---p-ochwałademżalu, alezazdrości)śmierci wobronieojczyzny (nie powinna byćPOI<Jo,,>l..1/zatytułowanejiśĆwieludostoi-:IllllDogórilasów-utwórautobiograficzny (wspomnieniem.in. p()dr6źydó\1.l~cl\'·;·i.••.jj,iFrancji,wskazanie różnych życiowych ról-żak.dworzanin, nied()siłydl;dip';jhjJ:;~<"trefleksja na tematprzemijania,:}\.\ ..jOżywocieludzkim-podkreślenie przemijalności wszelkichziemskichs~;;.,t*6:@,!świata jako teatrui człowiekajakomarionetkiodgrywającej narzuconąrolf..../...!.i-.--------'l!.DRenesansowy charakterfraszek•...•.•...•..•••..·/>1Fraszkisąodbiciemhasła "Człowiekiemjestem i nic, coludikie,lllejE!.stITlLl...•.obce". Sąrodzajempamiętnikapoety, który zawierabogatąga!erięszkkóv{zżycia codziennego: szlacheckiego, dworskiego,wiejs!:iego·~,M6~vią.!o różnych aspektach ludzkiej egzystencji: o zabawie,prZyJatrii;mi}osci,ale takżeoobowiązkachpatriotycznychczy poglądac~fęligi,jń~;~hifii:ozo:':lficznych. Ichhumanistyczny charakter ujawniasiętakżewpos:awle\v6beciświata.Poetagłosi radość życia, zachęcadotegOiaDyd.5ZiCSf<ikażdą;chwilą(epikureizm)iakceptowaćzmiennyloszespok~ęii(5tók).zm}...'JII.,:lipę)albodokogoMuzeumlanaKochanowskiego w Czarnolesie. otwartew1961 r. Muzeum mieści się wmuro\~~).'n\d\'ł6rze:>··labłonowskich, pochodzącym z XIXw.Dworek poety nie zachował się - spŁonął w czasiepozam\VlnÓr..WCzarnolesieKochanowskimieszkałitworzył.tunapisałfraszkęNa domwCzarnolesie,.\,,~óreJ\\~at.•lnsZYniechajpałace marmurowe mają /lszczerym złotogłowemściany obijają, / Ja, Panie, niechajmieszKarrhv1).·mgriiaździe:ojczystym. /ATymię zdrowiem opatrz isumnieniemczystym [00')'".. .,Wszystkiecytatyzfraszek za:[anKochanowski.Dziełapolskie.t1.Warszawa1967.f,iejszychepokachl;'zyńskj,Stanisław!.więc~naWWW.ZDASZ.TO1258X.LEKTURY Z GWIAZDKĄr~l!Stylistyka fraszekFraszki są zbioremutworówwyjątkowychpod względemróżnorodności odwołaństylistycznych.Upodabnisiędo epigramatów, erotyków,anakreontyków,obrazków obyczajowych.Zsatyryzostały zaczerpnięte scIz życiadworskiego. z dramatuc-.dialogibohaterów.Cechujejekomizm- odnajdujemywnich humor:sytua,postaciisłowny. Mają równieżcharakterrefleksyjny.Wefraszkachjestobecnaironia(zob.23./rol1iaijejJul1k"Językfraszek bywawyrafinoY/any(np;werotykach),w utworach o charakterze satyrycznym zwracau"!specjalnie dobrane.słownlctwóFraszkisązróżnicowanepod względem budowy - niektóre krótkie,I.dwuwersowe,innebardzjejrozbudowane,dramatyzowane,z wprowadzonym dialogiem.."Osobam6wiąca.1.\iefraszkachrpożebyćniekiedyutożsamianaz samym autorem, takjestnp. wautobi'Jicznymu.tworzeNa!io.ra".Icza0oiesie:WefraszceNa lip!!funkcję.ja"lirycznegopełni tytułowe drz'c!W ut\vorachtychz(ji3id,<Jerl,}'hqgaat·Jo.śroOkówstylistycznych,takichjak epitety, personifikacje,porówna'peryfrazy;ata kżeapósfrór;.vJykrzYknienia•.2nafory,.'IlID.fiIprzy~ład••Omówsrocjkiart)'stycŻnez2stoS(ł~;'anevtponiższejfraszceoraz ich funkcje.Jan~ochano",,~ki.....·.·ii·./i(i<i\/ •.••NazdrowieŚlachetnezdrowle....:"-:..:":.l'I;IOdpowiedź:•.....•Ż .'.. ...•. ..ElWiersz rozpoczyna-sięapostrofądoidrowia(~Ś!achetńezdrowie"), wzakończeniu także występuje apostr.:•klinociedrogi"-apostrofy.teadą,ą1lfoczys:y,emocjonalnycharakter wierszowi i eksponują rolę zdrowil,f.,Całyutwóropartyjestteż:r:apęrsO"Jf,~al;:F__dozdrowiamówisiętujak do osoby, miłego gościa("Mójdoubogi/OddanytobieIU[ł,d!~f.SQbJeh-p{}trakrowaniepojęciajak ważnej osoby ma podnieść jego rangętakżepokazać,j<lkiestblisiit:o~QD;€mówiącej wwierszu.!liWefraszcezastosov.;~"D'/ql\2zei;;a{6be]rnuiąoneróżnewartości,istotne, cenione, ale nie tak istotne jak zdv,tie).ZastosolV<!l1i.e1Yl'ąę(,i;;jpG~iwstaVlieniewielu wartości zdrowiudodatkowo podkreślajego ważnoś(·ii.Rytmimel()dyj!1dśćna~}ą.ff;!Szcel'yrI1Y- żeńskie, dokładne,o układzie parzystym[aabb),atakże takasal,'liczbasylab\'vv;<:0iiihJ~~'ieiszslabiczny,pięciozgłoskowiec).li'lWl'stęp~!et~Kże;{\~t:;ri"ar.;;eps~ego,lAnidroższego", która wzmacnia rytmiczność utworu.II!Niktsięniedowie,Jako smakujesz,Ażsię zepsujesz.Tam człowiek prawieWidzi na jawieIsam to powie,Że nic nad zdrowieAnilepszego,Ani droższego;Bo dobre mienie,Perły, kamienie,TakżewiekmłodyIdarurody,Mieśca wysokie,Wład.zeszerokieDobresą, ale-'.Gdy zdrowiewcale.Gdzieniemasz siły,lświat niemiły.'.Klinociedrogi,Mój domubogiOddanytobie.Ulubujsobie!i'I·.'~Ihątz~riiętrast~~KgchanowSkiego!I~~/}'11i};~jąc~iJjfnf~~~k.~i~5ą2ktuajnedo dziś.j'~UtwOryemają~upsztO'·.'n~,lap1damą formę,cenioną takżewspółcześnie.i1TaSą~rÓdłeinY/iecłzY?fVl-'Niecz;lejcodzienności.!t;'g'Dafyp()(Zątekpbpulafflemudodziśgatunkowi(współczesne fraszki częstosą publikowane wprasie).InwokacjidoPana Tadeusza..•,0JEch",fraszkiNl1żdrblvieinajclziemyvJIlIDTytuł znanej książkt histOryCZnejNormana DaviesaBoże igrzysko. Historia Polskipochodzi z fraszki zatytu'łowanejCzłowiekBożeigrzysko.'więc<;jnaWWW.ZI:>ASZ.TO [ Pobierz całość w formacie PDF ]